Osmanlı'nın Isparta’yı Fethi (14. yy)

KFK Ajans - Isparta Osmanlı döneminde Isparta ili sınırları içinde büyük çaplı savaşlar yaşanmamıştır. Ancak, bölge Osmanlı'nın kuruluşu, genişlemesi ve son dönemlerinde farklı askeri hareketlere sahne olmuştur. İşte Isparta ve çevresinde Osmanlı döneminde yaşanan önemli askeri olaylar:

Osmanlı'nın Isparta’yı Fethi (14. yy)

• Isparta, Osmanlılar tarafından 1381 yılında Hamitoğulları Beyliği’nden satın alma yoluyla Osmanlı topraklarına katıldı. Hamitoğulları Beyliği, Osmanlı'nın baskısıyla barışçıl bir şekilde Antalya, Isparta, Burdur ve Akşehir gibi bazı topraklarını Sultan I. Murad’a sattı.
• Bu süreçte büyük bir savaş yaşanmadı ancak Osmanlı’nın bölgede kesin hakimiyeti sağlama süreci içinde küçük çaplı çatışmalar yaşanmış olabilir.

Osmanlı İmparatorluğu'nun Isparta'yı fetih süreci, 14. yüzyılda gerçekleşmiş ve birkaç aşamada tamamlanmıştır. Bu süreç, Osmanlıların Anadolu'daki genişleme politikaları ve bölgedeki siyasi dinamiklerle şekillenmiştir.

Hamitoğulları Beyliği Dönemi ve Osmanlılarla İlişkiler

Isparta ve çevresi, 13. yüzyılın sonlarından itibaren Hamitoğulları Beyliği'nin egemenliği altındaydı. Beyliğin kurucusu Feleküddin Dündar Bey döneminde (1301-1326), Isparta'nın küçük bir kale olduğu tahmin edilmektedir. Dündar Bey'in ölümünden sonra, bölge Hamitoğulları'nın kontrolünde kalmaya devam etti.

Osmanlı Padişahı I. Murad döneminde, Osmanlılar Anadolu'da topraklarını genişletme politikası izliyordu. Bu kapsamda, Hamitoğulları Beyliği ile diplomatik ilişkiler kuruldu. Hamitoğlu Kemaleddin Hüseyin Bey, Osmanlılarla iyi ilişkiler geliştirdi ve I. Murad'ın oğlu Yıldırım Bayezid'in düğününe hediyeler gönderdi. Bu dostane ilişkiler sonucunda, Kemaleddin Hüseyin Bey, 1374 yılında Akşehir, Beyşehir, Seydişehir ve Karaağaç gibi bazı topraklarını Osmanlılara sattı. Ancak, Isparta ve Yalvaç gibi bölgeler bu satışın dışında kaldı.

Isparta'nın Osmanlı Egemenliğine Geçişi

Isparta'nın Osmanlı egemenliğine geçişi, Kemaleddin Hüseyin Bey'in 1390 yılında ölümüyle hızlandı. Onun ölümünden sonra, Osmanlılar bölgedeki otoritelerini güçlendirdi ve Isparta'yı doğrudan Osmanlı topraklarına kattı. Bu süreçte, Isparta merkezi Kütahya olan Anadolu Eyaleti'nin bir sancağı olarak Osmanlı idari sistemine dahil edildi. İlk Osmanlı idarecisi olarak Kutlu Bey atanmış ve 1417 yılında Isparta Ulu Camii'ni onartmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun Isparta'yı fetih süreci, askeri çatışmalardan ziyade diplomatik ilişkiler ve stratejik hamlelerle gerçekleştirilmiştir. Hamitoğulları Beyliği ile kurulan dostane ilişkiler ve bölgedeki siyasi gelişmeler, Isparta'nın Osmanlı topraklarına katılmasını sağlamıştır. Bu süreç, Osmanlıların Anadolu'daki güç dengelerini nasıl ustalıkla yönettiklerinin bir göstergesidir.

Celali İsyanları (16.-17. yy)

• Osmanlı’nın merkezi otoritesine karşı Anadolu’da çıkan Celali isyanları sırasında, Isparta ve çevresinde bazı karışıklıklar yaşandı.
• 1600'lü yıllarda Anadolu'da Celali isyanlarının etkisiyle bölgede yağma ve düzensizlik meydana geldi. Özellikle Tavil Ahmet ve Kalenderoğlu gibi isyancı liderlerin bölgeye baskınlar düzenlediği biliniyor.

16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nun Anadolu topraklarında meydana gelen Celâlî İsyanları, devletin sosyal, ekonomik ve siyasi yapısını derinden etkileyen önemli olaylardır. Isparta ve çevresi de bu isyanların etkilerinin hissedildiği bölgeler arasında yer almaktadır.

Celâlî İsyanlarının Genel Nedenleri

Celâlî İsyanları, temel olarak Osmanlı Devleti'ndeki ekonomik ve toplumsal sorunların bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. Başlıca nedenleri şunlardır:

• Ekonomik Buhran: Coğrafi keşiflerle birlikte ticaret yollarının değişmesi, Osmanlı ekonomisini olumsuz etkilemiş ve gelirlerde azalmaya neden olmuştur.

• Vergi Yükünün Artması: Devletin azalan gelirlerini telafi etmek amacıyla vergileri artırması, özellikle köylü kesimi üzerinde büyük bir baskı oluşturmuştur.

• Tımar Sisteminin Bozulması: Tımar sistemindeki aksaklıklar, sipahilerin gelir kaybına uğramasına ve merkezi otoritenin zayıflamasına yol açmıştır.

• Nüfus Artışı ve Kıtlık: 16. yüzyılda yaşanan nüfus artışı ve iklimsel değişiklikler, tarımsal üretimde azalmaya ve kıtlığa sebep olmuştur.

Isparta ve Çevresinde Celâlî İsyanlarının Etkileri

Isparta, Celâlî İsyanları sırasında doğrudan büyük çaplı çatışmalara sahne olmamış olsa da, bölge halkı isyanların dolaylı etkilerini derinden hissetmiştir. Bu etkiler şu şekilde özetlenebilir:

• Göç ve Nüfus Hareketleri: İsyanlar nedeniyle Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde yaşanan güvensizlik ortamı, Isparta'ya doğru göçlere neden olmuştur. Bu durum, bölgedeki demografik yapının değişmesine yol açmıştır.

• Ekonomik Zorluklar: İsyanların getirdiği genel ekonomik istikrarsızlık, ticaret yollarının kesintiye uğraması ve tarımsal üretimin azalması, Isparta ekonomisini de olumsuz etkilemiştir.

• Asayiş Sorunları: Celâlî gruplarının Anadolu'da yarattığı güvensizlik ortamı, Isparta ve çevresinde de huzursuzluğa neden olmuş, yerel halkın güvenliği tehdit edilmiştir.

Celâlî İsyanları, Osmanlı İmparatorluğu'nun Anadolu'daki sosyal ve ekonomik dokusunu derinden sarsmıştır. Isparta, bu isyanların doğrudan merkezi olmasa da, yaşanan göçler, ekonomik sıkıntılar ve asayiş problemleri nedeniyle isyanların etkilerini yoğun bir şekilde hissetmiştir. Bu dönem, bölgenin tarihsel gelişiminde önemli bir kırılma noktası olarak değerlendirilebilir.

Patrona Halil İsyanı ve Sonrası (1730)

• 1730'daki Patrona Halil İsyanı sonrası Osmanlı'nın merkezi yönetimi zayıflayınca, taşra bölgelerinde de bazı isyanlar ve otorite boşlukları yaşandı. Isparta’da büyük bir savaş olmasa da, asayişin bozulduğu ve yerel yöneticilerin zorlandığı dönemler oldu.

Patrona Halil İsyanı, 28 Eylül 1730 tarihinde İstanbul'da patlak veren ve Osmanlı İmparatorluğu'nda Lale Devri'nin sonunu getiren önemli bir ayaklanmadır. İsyanın merkezi İstanbul olsa da, etkileri imparatorluğun çeşitli bölgelerinde, özellikle Anadolu'da hissedilmiştir. Isparta da bu isyanın dolaylı etkilerini yaşayan bölgeler arasında yer almaktadır.

Patrona Halil İsyanı'nın Genel Nedenleri ve Seyri

İsyanın başlıca nedenleri arasında, Lale Devri boyunca saray ve üst düzey yöneticilerin lüks ve israf içinde yaşamaları, halkın ise ağır vergiler ve ekonomik sıkıntılarla boğuşması bulunmaktadır. Ayrıca, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın sadrazamlığı döneminde yapılan yenilikler ve batılılaşma hareketleri, geleneksel kesimler arasında rahatsızlık yaratmıştır. İsyan, Patrona Halil adlı bir hamam tellakının liderliğinde başlamış ve kısa sürede geniş kitlelere yayılmıştır. Sonuç olarak, III. Ahmed tahttan indirilmiş, Damat İbrahim Paşa idam edilmiş ve I. Mahmud tahta geçmiştir.

İsyanın Isparta ve Çevresine Etkileri

Patrona Halil İsyanı'nın doğrudan Isparta'da gerçekleştiğine dair spesifik bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, isyanın yarattığı genel huzursuzluk ve merkezi otoritedeki zayıflama, Anadolu'nun pek çok bölgesinde olduğu gibi Isparta'da da dolaylı etkiler yaratmıştır:

• Ekonomik Etkiler: İsyan sonrası İstanbul'da yaşanan karışıklıklar, ticaret yollarının güvenliğini tehlikeye atmış ve ekonomik faaliyetleri olumsuz etkilemiştir. Bu durum, Isparta gibi tarım ve ticarete dayalı ekonomilere sahip bölgelerde de hissedilmiştir.

• Sosyal ve İdari Etkiler: Merkezi otoritenin zayıflaması, taşra bölgelerinde asayiş sorunlarına yol açmıştır. Yerel yöneticilerin otoritesi sarsılmış ve halk arasında güvensizlik ortamı oluşmuştur.

• Askeri Etkiler: İsyan sırasında ve sonrasında, yeniçerilerin artan nüfuzu ve taşrada kontrolü ele alma çabaları, Isparta gibi bölgelerde de askeri dengeleri etkilemiştir.

Patrona Halil İsyanı, her ne kadar İstanbul merkezli bir ayaklanma olsa da, etkileri Osmanlı İmparatorluğu'nun pek çok bölgesinde hissedilmiştir. Isparta, isyanın doğrudan sahnesi olmasa da, merkezi otoritedeki zayıflama ve imparatorluk genelindeki huzursuzluk nedeniyle ekonomik, sosyal ve idari açıdan bu isyandan etkilenmiştir.

Yunan İşgali ve Milli Mücadele Dönemi (1919-1922)

• Osmanlı’nın son dönemlerinde, Isparta doğrudan bir savaş alanı olmasa da, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında bölgedeki halk, Batı Cephesi’ne destek sağladı.
• Isparta, Kuvâ-yi Milliye hareketine destek veren iller arasındaydı. Yunan ordusunun Ege’de ilerleyişi sırasında Isparta halkı milis güçleri oluşturup direnişe destek verdi.
• Yunan ordusu Isparta’ya kadar ulaşamadı, ancak Yunan işgaline karşı bölge halkı büyük bir seferberlik gösterdi.

Osmanlı döneminde Isparta ve çevresi, büyük meydan savaşlarına sahne olmamış, daha çok isyanlar, iç karışıklıklar ve Milli Mücadele dönemi olayları ile tarih sahnesinde yer almıştır. Özellikle Osmanlı’nın kuruluş döneminde bölgenin Osmanlı topraklarına katılması ve Celali İsyanları sırasında yaşanan hareketlilik, bölgenin askeri tarihindeki en önemli olaylar arasındadır.

Isparta, 1919-1922 yılları arasında Millî Mücadele döneminde stratejik bir rol oynamış, özellikle İtalyan işgaline karşı direnişin önemli merkezlerinden biri olmuştur. Bu süreçte, Isparta halkı ve yerel liderler, işgale karşı örgütlenerek bağımsızlık mücadelesine aktif katkılarda bulunmuşlardır.

İtalyan İşgali ve Isparta'nın Tepkisi

Mondros Mütarekesi'nin ardından, İtilaf Devletleri Anadolu'yu işgal etmeye başlamış, bu kapsamda İtalyanlar 28 Mart 1919'da Antalya'yı işgal etmişlerdir. İtalyanların Burdur ve Isparta yönünde ilerleme çabaları, bölge halkında büyük bir endişe yaratmıştır. Özellikle, İtalyanların Burdur'u işgal etmeleri, Isparta'da tepkilere neden olmuş ve halkın direniş bilincini artırmıştır.

Millî Teşkilatlanma ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

İtalyan işgaline karşı Isparta'da hızla millî bir örgütlenme süreci başlamıştır. İlk olarak, Isparta Millî Müdafaa-i Vataniye Heyeti kurulmuş, ardından bu heyet Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adını alarak faaliyetlerini sürdürmüştür. Cemiyetin başkanlığını Hafız İbrahim Demiralay yapmış, yerel idareciler, din adamları ve halkın ileri gelenleri de aktif rol almışlardır. Cemiyet, askerî ve sivil alanlarda örgütlenerek, cepheye asker sevkiyatı, lojistik destek ve halkın moral motivasyonunu sağlamıştır.

Askerî Faaliyetler ve Kuvâ-yi Milliye Destekleri

Isparta Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Batı Cephesi'nde Yunan ilerleyişine karşı aktif bir destek sağlamıştır. Özellikle, Nazilli ve Aydın cephelerine gönüllü mücahitler gönderilmiş, bu birlikler "Isparta Mücahitleri" olarak anılmıştır. Mahmut Efe komutasındaki bu gönüllü kuvvetler, cephede önemli başarılar elde etmişlerdir. Ayrıca, Isparta ve çevresindeki ilçelerde de benzer cemiyetler kurulmuş, bu sayede bölgesel direniş güçlendirilmiştir.

Muhtarlık İçin Nüfus Taşıma İddiaları Gündemde!

Sosyal ve Siyasi Faaliyetler

Cemiyet, askerî desteklerin yanı sıra, halkın bilinçlendirilmesi ve moralinin yüksek tutulması amacıyla mitingler ve toplantılar düzenlemiştir. Örneğin, İstanbul'un işgalini protesto etmek amacıyla Yalvaç'ta 22 Mart 1920'de yaklaşık 15.000 kişinin katıldığı büyük bir miting gerçekleştirilmiştir. Bu tür etkinlikler, halkın direniş ruhunu canlı tutmuş ve millî bilincin güçlenmesine katkı sağlamıştır.

Millî Mücadele döneminde Isparta, İtalyan işgaline karşı gösterdiği direniş ve örgütlenme kabiliyetiyle önemli bir rol oynamıştır. Halkın birlik ve beraberlik içinde hareket etmesi, yerel liderlerin etkin çalışmaları ve millî cemiyetlerin koordineli faaliyetleri sayesinde, Isparta bölgesi bağımsızlık mücadelesine değerli katkılarda bulunmuştur.